Biến chủng Covid-19 còn nguy hiểm tới đâu trong 12 tháng tới?
Rõ ràng là chúng ta hiện đang đối phó với một loại virus lây lan dễ dàng hơn nhiều -có thể dễ hơn gấp đôi -so với phiên bản đã xuất hiện ở Vũ Hán cuối năm 2019.
Biến thể Alpha, lần đầu tiên được xác định ở Kent, Anh, chứng tỏ khả năng lây đến kinh ngạc. Giờ đây, Delta, được xác minh lần đầu ở Ấn Độ, còn đi nhanh hơn.
Chúng ta có phải chịu đựng cảnh tượng các biến thể mới biến hóa vô tận, ngày càng khó kiểm soát? Hay liệu chúng còn tồi tệ đến đâu?
Con virus này ban đầu lây nhiễm vào một chủng loài hoàn toàn khác – họ hàng gần nhất của nó là dơi – rồi mới lây sang chúng ta. Nó giống như một kẻ bắt đầu một công việc mới: có năng lực, nhưng chưa hoàn thiện.
Biến thể đầu tiên bắt đầu một đại dịch tàn khốc, nhưng biến thể hiện tại còn đang dò dẫm.
Giáo sư Wendy Barclay, từ Imperical College London, cho biết khi virus truyền sang người, “rất hiếm khi chúng trở thành hoàn hảo”.
Bà nói, có những ví dụ virus, từ đại dịch cúm đến bùng phát Ebola, đã gia tăng độ nguy hiểm.
Vậy virus này có thể ghê tới đâu?
Cách đơn giản nhất để so sánh sức lan truyền sinh học thuần túy của virus là xem xét hệ số lây nhiễm cơ bản (R0). Đó là số lượng trung bình người bị nhiễm sẽ truyền virus cho người khác cứ như là không ai được miễn dịch và không ai thực hiện các biện pháp phòng ngừa bổ sung.
Con số đó là khoảng 2,5 khi đại dịch bắt đầu ở Vũ Hán và có thể cao tới 8,0 đối với biến thể Delta, theo dự đoán của trường Imperial.
Tiến sĩ Aris Katzourakis, người nghiên cứu sự tiến hóa của virus tại Đại học Oxford, cho biết: “Loại virus này đã khiến chúng tôi rất ngạc nhiên.”
“Thực tế là nó đã xảy ra hai lần trong 18 tháng, Alpha và Delta, mỗi dòng lây lan nhanh hơn 50%. Thật là thay đổi phi thường.”
Ông nghĩ rằng còn có thể dự báo bước tăng vọt hơn nữa trong việc lây lan trong vài năm tới.
Các virus khác có R0 cao hơn nhiều và giữ kỷ lục hiện nay là bệnh sởi, có thể gây bùng phát dịch bệnh.
Các biến thể đang gia tăng theo cách như thế nào?
Có nhiều thủ thuật mà virus có thể sử dụng để lây lan kinh hơn:
- cải thiện cách nó len vào các tế bào của cơ thể chúng ta
- tồn tại lâu hơn trong không khí
- tăng lượng virus khiến bệnh nhân thở hoặc ho ra nhiều virus hơn
- thay đổi trong quá trình nhiễm trùng để nó lây lan sang người khác
Tiến sĩ Katzourakis cho biết: “Cuối cùng thì cũng có giới hạn và không có một loại virus siêu quá siêu nào có thể kết hợp đủ loại.”
Ngoài ra còn có khái niệm về sự đánh đổi trong quá trình tiến hóa – giỏi hơn ở một thứ, thì nó thường kém hơn ở thứ khác.
Chương trình tiêm chủng nhanh nhất trong lịch sử sẽ khiến virus gặp rào cản.
Tiến sĩ Katzourakis cho biết: “Rất có thể những thay đổi trong virus khiến nó tránh được vaccine nhưng lại có thể làm ảnh hưởng đến khả năng lây lan tuyệt đối của nó”.
Ông cho rằng biến thể Beta – có một đột biến gọi là E484K giúp trốn tránh hệ thống miễn dịch nhưng đến giờ chưa tăng cao – là một ví dụ về điều này.
Tuy nhiên, biến chủng Delta có những đột biến giúp nó lây lan và tránh một phần hệ thống miễn dịch của người.
Đâu là chiến lược tối ưu cho con virus này vẫn còn khó dự đoán.
Các loại virus khác nhau sử dụng các kỹ thuật khác nhau để tiếp tục lây nhiễm.
Bệnh sởi dễ bùng phát, nhưng để lại khả năng miễn dịch suốt đời cho ta.
Bệnh cúm có R0 thấp hơn nhiều, chỉ trên 1, nhưng liên tục biến đổi.
Giáo sư Barclay cho rằng: “Rất khó để dự đoán điều đó sẽ diễn ra như thế nào trong một năm tới.”
Giới khoa học thường bác bỏ quan niệm rằng virus phải tấn công nhẹ hơn để dễ lây lan hơn.
Virus đã lây sang người tiếp theo rất lâu trước khi nó giết chết người bị nhiễm.
Và những người làm lây lan nhiều nhất (những người trẻ hơn) là những người không bị bệnh nặng.
Ở các quốc gia giàu có với các chiến dịch tiêm chủng tốt, người ta hy vọng các biến thể tiếp theo sẽ không gây ra vấn đề lớn do khả năng miễn dịch của xã hội.
Nhưng những biến thể dễ lây hơn này sẽ là một cơn ác mộng đối với phần còn lại của thế giới, nơi việc chống chọi với Covid ngày càng khó khăn hơn. (BBC)
