Báo động: Biến thể Brazil đe dọa cuộc chiến chống dịch Covid-19 toàn cầu

Với hơn 360 nghìn người tử vong do Covid-19 cho đến nay, Brazil trở thành quốc gia đứng thứ hai thế giới sau Hoa Kỳ về số người chết vì Covid. Tình hình tại Brazil đặc biệt gây lo ngại cho toàn thế giới, bởi với sự bùng phát của dịch bệnh ngoài tầm kiểm soát quốc gia Nam Mỹ này, đã xuất hiện một số virus biến thể nguy hiểm mới, trong đó có biến thể P.1.

Theo một số chuyên gia, sự xuất hiện của các virus biến thể nguy hiểm này, và một số loại có thể còn nguy hiểm hơn nữa trong tương lai, đe dọa làm phá sản cuộc chiến chống đại dịch Covid toàn cầu. 

1 – Biến thể virus P.1 xuất hiện ở đâu và hiện tại đang hiện diện với quy mô nào?

« Biến thể P.1 », với tên gọi khoa học 20J/501Y.V3, lần đầu tiên được ghi nhận vào tháng Giêng 2021 tại Nhật Bản. Đối tượng bị lây nhiễm là những người từng đến khu vực phía bắc Brazil. Trả lời AFP, nhà dịch tễ học Jesem Orellana, nhà nghiên cứu thuộc viện nghiên cứu Brazil Fiocruz (tương đương với viện Pasteur ở Pháp) cho biết, do khả năng « giải trình tự gien » ở Brazil nhìn chung là thuộc loại « yếu kém nhất thế giới », vì vậy phải đến khi bệnh nhân mang virus sang Nhật Bản, biến thể này mới được xác nhận.

Theo một số nghiên cứu, biến thể P.1 xuất hiện lần đầu tiên tại Manaus, bang Amazonas, tây bắc Brazil, thuộc vùng rừng nhiệt đới Amazon. Các dữ liệu của Mạng lưới phân tích gien của Fiocruz và mạng lưới toàn cầu chia sẻ dữ liệu virus cúm – Global Initiative on Sharing Avian Influenza Data (GISAD) cho biết : tỉ lệ biến thể P.1 tại Brazil tăng vọt trong vòng hai tháng qua. Từ 28% hồi tháng 1/2021 lên đến 73% vào tháng 3/2021. Có thể nói, biến thể P.1 tại Brazil hiện diện ở mức độ tương tự với biến thể Anh quốc ở châu Âu.

Không chỉ hoành hành tại Brazil, biến thể này đã lan sang hầu hết các nước Nam Mỹ, như Achentina, Chilê, Uruguay, Paraguay, Peru.., cũng như Hoa Kỳ, Canada, Đức hay Pháp. Trong bản tin dịch tễ học hàng tuần mới nhất ngày 13/04, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ghi nhận sự có mặt của biến thể này tại 52 quốc gia trên thế giới, tức gấp 7 lần số nước theo báo cáo của WHO hồi tuần trước.

2 – Vì sao biến thể P.1 gây lo ngại?

Theo nhà vi sinh học Natalia Pasternak, giám đốc Viện Questoes de Ciencia (Brazil), biến thể P.1 thực sự có độ lây lan mạnh tại Brazil, nơi dịch bệnh hoàn toàn nằm ngoài vòng kiểm soát. Vì sao P.1 có khả năng lây lan mạnh ?

Báo Le Monde ghi nhận hai đột biến gien khiến biến thể P.1 có khả năng lây lan mạnh. Le Monde dẫn lời nhà dịch tễ học Jesem Orellana, theo đó, cũng tương tự như biến thể Anh quốc, biến thể P.1 có đột biến mang mã số N501Y tại protein Spike, khiến biến thể này dễ dàng xâm nhập hơn vào các tế bào.  Protein Spike được ví như một chiếc chìa khóa, có khả năng mở tung cánh cửa giúp cho virus xâm nhập tế bào. Cánh cửa vào tế bào là thụ thể ACE2, có mặt trong các tế bào của cơ thể con người.

Biến thể P.1 cũng có cả thế mạnh của biến thể Nam Phi, do sở hữu một đột biến mang mã số E484K. Theo một số nghiên cứu, chính nhờ ở biến đổi này mà virus có thể gây tái nhiễm dễ dàng hơn. Bởi, để chống lại được một virus với biến đổi như vậy, cơ thể phải có khả năng huy động được nhiều kháng thể hơn.

Một nghiên cứu của Cadde (Brazil-UK Centre for Arbovirus Discovery, Diagnosis, Genomics and Epidemiology), công bố cuối tháng 2/2021 trên trang MedRxiv, được Le Monde dẫn lại, cho thấy biến thể này có khả năng lây nhiễm cao hơn từ 1,4 đến 2,2 lần so với các biến thể khác.

Một trong những lo ngại lớn hiện nay của giới y tế là, với sự phát triển của một biến thể như vậy, các vac-xin hiện có trở nên kém hiệu quả hơn nhiều. Nhà virus học Bruno Lina (thành viên của Hội đồng Khoa học Pháp về Covid-19) giải thích trên báo Le Parisien, cho biết : nếu như việc chích ngừa có hiệu quả rất tốt với biến chủng Anh quốc, thì với hai biến thể Nam Phi và P.1 Brazil, điều này ngày càng trở nên không chắc chắn.

Không chỉ lây nhiễm nhanh hơn, dễ kháng vac-xin hơn, một điểm khác khiến biến thể P.1 Brazil khiến giới y tế đau đầu. Đó là với biến thể này, tỉ lệ lây nhiễm ở người trẻ và trung niên tăng vọt, khác hẳn với tình hình chung cho đến nay. Báo Le Monde (ngày 06/03) dẫn một nghiên cứu, công bố trên trang Research Square (ngày 26/02/2021), phân tích 250 mẫu gien của các bệnh nhân nhiễm virus SARS-CoV-2 tại bang Amazonas, được coi là nơi khởi nguồn của biến thể P.1. Kết quả cho thấy tải lượng virus của biến thể cao gấp 10 lần ở người trưởng thành, từ 18 đến 59 tuổi (và phụ nữ cao tuổi), trong lúc ở đàn ông trên 60 tuổi, lại không có sự khác biệt.

3 – Mức độ gây tử vong của biến thể P.1 có cao hơn virus thông thường?

Theo Le Monde, tỉ lệ tử vong của người trẻ trên 20 ở Brazil tăng vọt trong tháng 1 và tháng 2/2021, có khả năng một phần là do biến thể này, tuy nhiên hiện tại chưa có nghiên cứu được công bố, cho phép khẳng định giả thiết này. Nhìn chung, theo nhà dịch tễ học Jesem Orellana Viện Fiocruz, Brazil, số lượng tử vong tăng vọt tại Brazil những tuần gần đây, chưa hẳn do thủ phạm duy nhất là biến thể P.1, mà là việc bùng phát các ca nhiễm mới (với khoảng 70.000 ca nhiễm/ngày), dẫn đến số lượng người bị nặng tăng cao, trong lúc hệ thống y tế không có đủ điều kiện chăm sóc, điều trị để đối phó.

Dù sao việc tỉ lệ tử vong cao ở người trẻ (tăng 193% kể từ đợt dịch cuối cùng mùa thu năm ngoái ở những người dưới 45 tuổi, theo số liệu của một hiệp hội y tế Brazil AMIB, được l’Express dẫn lại), cùng lúc với mức tăng đột biến của biến thể P.1, cũng khiến giới y tế hết sức cảnh giác.

4 – Tuy nhiên, P.1 chỉ là một trong các biến thể virus gây bệnh Covid-19 xuất hiện tại Brazil. Có người ví Brazil như một đại thảm họa dịch tễ, một « Fukushima sinh học ». Điều đó có ý nghĩa gì?

Theo Viện nghiên cứu y học Brazil Fiocruz mới đây, đã có tổng cộng 92 biến thể virus gây bệnh Covid-19 được phát hiện tại nước này. Tiếp theo P.1, là một số biến thể gây nhiều chú ý khác, như P.2 lưu hành mạnh tại vùng Rio de Jainero, hay một biến thể mới được xác nhận tại bang láng giềng Minas Gerais, mà giới khoa học tạm đặt tên là « P.4 ».

Trả lời RFI và Reuters, chuyên gia Miguel Nicolelis, cựu điều phối viên khu vực chống dịch bệnh, cảnh báo « Brazil có thể biến thành một khu vực thuận lợi cho phép ra đời những biến thể mới, đe dọa làm phá sản cuộc chiến chống dịch toàn cầu ». Một « Fukushima sinh học » là diễn đạt của vị chuyên gia nói trên để nói về hiểm họa hết sức lớn này (khi so sánh nguy cơ xuất hiện các biến thể Covid-19 đáng sợ ở Brazil với vụ nổ nhà máy điện nguyên tử Nhật Bản).

Về nguy cơ một đại thảm họa dịch bệnh mới, trả lời l’Express, nhà virus học Pháp Etienne Decroly (CNRS) giải thích : « Các virus càng lây lan mạnh, thì chúng càng có khả năng biến hóa, sinh ra các biến thể mới, thích nghi tốt hơn với các nhóm dân cư khác nhau. Ngay cả trong bối cảnh đã có được sự miễn dịch đông đảo trong cộng đồng, miễn dịch đến một cách tự nhiên, hoặc do tiêm chủng ». Rất có khả năng, trong quá trình biến đổi này, sẽ xuất hiện những biến thể nguy hiểm gấp bội. Diễn đạt một « thảm họa Fukushima sinh học » là để chỉ mối lo ngại này.

Trong những tuần gần đây, giới khoa học Brazil đang nỗ lực cải thiện khả năng giải trình tự gien, để kịp thời phát hiện các biến thể mới. Báo Pháp dẫn lại nguồn tin từ nhật báo địa phương Brazil A Gazeta, hôm 08/04/2021, về việc phát hiện ra một biến thể mới, với 18 đột biến.

Nhiều đột biến trong đó đã có mặt trong các biến thể Brazil P.1 và P.2, cũng như các biến thể Nam Phi và Anh quốc. Biến thể này được dự định được đặt tên là P.4, do có xuất thân tương đồng với các biến thể Brazil khác. Hiện tại còn quá sớm để hiểu được các tác động của biến thể P.4, nhưng rõ ràng biến thể này được phát hiện tại một khu vực mà tỉ lệ tử vong và lây nhiễm tăng vọt.

Tình hình tại Brazil càng khiến thế giới phải lo ngại hơn, khi tổng thống Brazil Jair Bolsonaro, theo tư tưởng cực hữu, nổi tiếng với các hành xử mang tính mỵ dân, từ đầu đại dịch đến nay, liên tục có các chủ trương chống lại các khuyến cáo của giới y tế. Ngày 07/04, trong lúc bệnh dịch lập thêm kỷ lục mới, vượt ngưỡng hơn 4.000 người chết mỗi ngày, nguyên thủ Brazil đã loại trừ khả năng « phong tỏa toàn quốc ».

Trước thái độ hoàn toàn bất hợp tác của tổng thống, ngày 13/04, Thượng Viện Brazil phải tuyên bố mở điều tra về các hành động thiếu trách nhiệm của chính phủ trong việc đối phó với dịch bệnh. Một số nhà đối lập, như cựu tổng thống cánh tả Luiz Inacio Lula da Silva, đã gọi nguyên thủ Brazil là « kẻ phạm tội ác diệt chủng ».

Nếu chính quyền Brazil không hành động ngay bây giờ, thì Covid-19 không chỉ reo rắc thêm tai ương với quốc gia Nam Mỹ này, cũng như khu vực châu Mỹ Latinh, mà nguy cơ cuộc chiến chống dịch toàn cầu trở nên gian khó gấp bội phần chắc sẽ không xa. (RFI)