Hiệp ước An ninh Solomon–TQ ảnh hưởng đến Bầu cử Liên bang Úc
Mâu thuẫn sắc tộc, căng thẳng chính trị và lũng đoạn kinh tế (trong nhiều thập kỷ); chấm dứt bang giao với Đài Loan để thiết lập ngoại giao với Trung Quốc (2019); hay cuộc bạo loạn sặc mùi cháy khét trong đống hoang tàn đổ nát tại khu phố người Hoa ở thủ đô Honiara (11/2021); cũng như vị trí tại cửa ngõ Đông Bắc của Úc chỉ cách khoảng 2000 km là những gì có thể nhận diện về Quần đảo Solomon.
Vào ngày 19/04/2022 vừa qua, cũng là thời điểm Úc chuẩn bị cuộc Bầu cử Liên bang (21/05/2022), Solomon và Trung Quốc công bố Hiệp ước An ninh. Khung thỏa thuận song phương đã làm Mỹ và các đồng minh lo lắng. Đặc biệt, vụ việc còn làm dấy lên những tranh luận gay gắt trên chính trường Úc đang chuẩn bị bước vào mùa bầu cử Liên bang. Sau đây, mời quý vị theo dõi cuộc phỏng của RFI Tiếng Việt với Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang.
**********
RFI Tiếng Việt: Thưa ông, Hiệp ước An ninh song phương Solomon và Trung Quốc được cho là đã giáng một đòn khá mạnh vào hình ảnh của nước Úc. Thậm chí, đây được coi là sự “thất bại tình báo tồi tệ nhất” của Úc trong hơn hai thập kỷ qua, theo lời Thượng nghị sĩ Rex Patrick. Cụ thể, đôi bên đã thỏa thuận những gì và thỏa thuận ảnh hưởng thế nào đến nền an ninh quốc phòng Úc?
Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang: Theo tôi, việc ký kết một hiệp định an ninh với Solomon nằm trong chiến lược bành trướng lâu dài của Trung Quốc trong vùng Nam Thái Bình Dương.
Từ sau 1949, khi chế độ Cộng hòa Nhân dân được thiết lập tại Bắc Kinh, Đài Loan, dưới danh nghĩa Trung Hoa Dân Quốc, vẫn tiếp tục duy trì quan hệ ngoại giao với hầu hết các đảo quốc trong vùng. Bởi vậy, một cuộc tranh đua ảnh hưởng giữa Bắc Kinh và Đài Bắc không thể tránh được tại khu vực này. Tuy nhiên, thế đứng của Đài Loan suy yếu dần từ sau năm 1972 khi Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa (Trung Quốc) thay thế Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan) với tư cách Thành viên Thường trực Hội đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc.
Năm 1978, Trung Quốc bắt đầu tiến trình canh tân theo mô thức mà ông Đặng Tiểu Bình đã nêu lên. Khi đã trỗi dậy về kinh tế và quân sự, đặc biệt kể từ khi ông Tập Cận Bình trở thành Tổng Bí thư Đảng Cộng Sản kiêm Chủ tịch nước từ năm 2012, Trung Quốc đã theo đuổi chính sách bành trướng và xác quyết chủ quyền mạnh mẽ với kế hoạch toàn cầu gọi là Sáng Kiến Vành đai và Con đường (BRI).
Với sách lược vươn ra toàn cầu này, Bắc Kinh coi hai khu vực phía Nam có tầm chiến lược quan trọng là Biển Đông và vùng biển Nam Thái Bình Dương. Tại Biển Đông, Bắc Kinh hầu như đã hoàn tất kế hoạch quân sự hóa, sau khi vi phạm chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải của Việt Nam. Tại Nam Thái Bình Dương, Bắc Kinh sử dụng sức mạnh kinh tế tài chính và ngoại giao để thiết lập đầu cầu chiến lược mà Quần đảo Solomon là một trong số các mục tiêu đầu tiên.
Trước đó, tháng 03/2022, do một bản thảo MOU đã rò rỉ trên mạng xã hội, người ta biết được Trung Quốc và Solomon đang thảo luận ký kết một hiệp định an ninh. Chính phủ Úc đã xác nhận bản thảo này và điều đó có nghĩa là Canberra đã biết được cuộc thảo luận đằng sau hậu trường.
Văn bản chính thức của Hiệp định như được ký kết vào ngày 19/04/2022 chưa và không được phổ biến, nên chúng ta chỉ có thể dựa vào bản thảo đã rò rỉ. Tuy nhiên, văn bản này mơ hồ và có thể diễn dịch nhiều cách. Đại khái, hai bên kết ước đồng ý cho Trung Quốc triển khai lực lượng (cảnh sát, quân đội) để bảo vệ an ninh cho viên chức Bắc Kinh và các cơ sở, dự án của Trung Quốc tại Solomon; đồng thời các tàu chiến Trung Quốc cũng có thể thăm viếng và thực hiện công tác tiếp vận hậu cần thông qua lãnh thổ Solomon.
Chúng ta biết rằng, Quần đảo Solomon chỉ cách Tiểu bang Queensland của Úc khoảng 2.000 km, nên sự hiện diện quân sự của Bắc Kinh là mối đe dọa lớn cho Úc Châu. Bởi vậy, nếu Bắc Kinh thiết lập căn cứ quân sự, thì đó là một hành động vượt « lằn ranh đỏ » (red line). Mặc dù, Bắc Kinh và thủ tướng Sogavare đều xác quyết là sẽ không có căn cứ quân sự của Trung Quốc tại đây.
Bộ trưởng Nội Vụ, Karen Andrews và bộ trưởng Quốc Phòng Peter Dutton dự phóng, một khi đã thiết lập được đầu cầu quân sự tại Solomon, Bắc Kinh sẽ bành trướng đến các đảo quốc khác, như Bắc Kinh đã từng bước chiếm đóng và quân sự hóa Biển Đông theo phương án tằm ăn dâu (salami slicing).
Dù nhiều lần thủ tướng Solomon, ông Manasseh Sogavare, khẳng định không có căn cứ quân sự nào của Trung Quốc được xây dựng trên Quốc đảo, cũng như nhiều nhà lãnh đạo quốc tế và giới phân tích, bộ trưởng Nội Vụ Úc Karen Andrews cho rằng, trong vài năm tới, Trung Quốc có thể sẽ đưa quân đến Solomon và đó sẽ là con đường mà Bắc Kinh đi ở Thái Bình Dương. Xin ông cho biết qua một số phản ứng nổi bật của công luận quốc tế trước sự ra đời của Hiệp ước?
Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang: Tại Úc, chính phủ Liên đảng Tự Do Quốc Gia không ngạc nhiên về Hiệp định này. Thật ra, thủ tướng Scott Morrison đã nỗ lực can thiệp để ngăn cản việc ký kết mà không thành công. Ông Morrison trong thời gian vận động bầu cử Quốc hội Liên bang đã gửi trưởng nhiệm hai Cơ quan Tình báo; và sau đó gửi Nghị sĩ Zed Seselja, bộ trưởng Phụ trách Viện trợ Phát triển Quốc tế và Thái Bình Dương Sự vụ đến Solomon để thảo luận vấn đề này với thủ tướng Manasseh Sogavare, nhưng đều không có kết quả như mong đợi.
Trong khi đó, thủ tướng Sogavare đã xác quyết, bên cạnh hiệp định an ninh với Bắc Kinh, Solomon vẫn duy trì hiệp định an ninh tương tự đã ký với Úc năm 2017. Đây là cơ sở pháp lý và thể theo lời yêu cầu của thủ tướng Solomon, chính phủ Úc đã gửi cảnh sát và quân đội đến thủ đô Honiara hồi tháng 11/2021 để tái lập trật tự sau khi quần chúng nổi loạn đập phá nhiều cơ sở của Trung Quốc. Một phần của lý do nổi loạn này là vì công chúng bất mãn với quyết định của ông Sogavare khi bỏ rơi Đài Loan để thiết lập quan hệ với Bắc Kinh (2019). Nội tình chính trị Solomon cũng chia rẽ và lãnh tụ đối lập Matthew Wale cũng chống đối sự thay đổi chính sách này.
Tại Mỹ, chính quyền Joe Biden cũng coi đây là diễn tiến quan trọng nên cũng đã loan báo một phái đoàn liên bộ, bao gồm Đại diện bộ Ngoại Giao, bộ Quốc Phòng và USAid do Tiến sĩ Kurt Campbell hướng dẫn đi thăm viếng Solomon và kể cả Papua New Guinea, Fiji ở Nam Thái Bình Dương. Tiến sĩ Kurt Campbell từng là thứ trưởng Ngoại Giao phụ trách Đông Á – Thái Bình Dương Sự vụ dưới thời tổng thống Obama và nay là điều phối viên Ấn Độ – Thái Bình Dương của Hội đồng An ninh Quốc gia tại Tòa Bạch Ốc.
Nếu Washington nghĩ rằng, thủ tướng Sogavare có thể đình hoãn ký kết để chờ thảo luận với phái đoàn Mỹ thì kết quả ngược lại. Bắc Kinh loan báo Hiệp định được ký ngày 19/04, tức 2 ngày trước khi phái đoàn Kurt Campbell đặt chân đến Honiara. Tuy nhiên, nếu Bắc Kinh thiết lập căn cứ quân sự tại Solomon, thì Washington sẽ có ‘phản ứng thích hợp’ (to respond accordingly).
Nhật Bản không trực tiếp bình luận, nhưng trước đe dọa gia tăng của Bắc Kinh, hợp tác an ninh quốc phòng giữa Tokyo va Canberra mỗi ngày thêm chặt chẽ. Trong tháng 04/2022 vừa qua, không lực Úc và Nhật đã thực tập tiếp liệu trên không để gia tăng khả năng hành quân chung.
Trong số 3 quốc gia thân hữu, New Zealand có phản ứng chừng mực vì bà Jacinda Ardern không bị Đảng đối lập chỉ trích mạnh mẽ và New Zealand không có tranh cử. Tuy nhiên, cùng với người đồng nhiệm Úc, dù đã can thiệp nhưng thủ tướng Jacinda Ardern đã không thể ngăn cản được sự ra đời của hiệp ước .
Thỏa thuận an ninh giữa Honiara và Bắc Kinh đã làm cho nội các đương nhiệm Canberra càng thêm bối rối trước thềm tổng tuyển cử vào ngày 21/05 tới. Bởi, chính sách Nam Thái Bình Dương vốn dĩ là một trong những vấn đề chi phối trên bàn tranh luận giữa các đảng phái. Tính đến nay, cuộc vận động bầu cử đã đi hơn nửa chặng đường. Vậy, trong những ngày qua, hai đảng lớn nhất của Úc là Liên Đảng Tự Do – Quốc Gia (đảng đương quyền) và đảng Lao Động (đảng đối lập) đã tranh luận và đưa ra những chính sách ứng phó nào đáng chú ý ?
Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang: Thông thường tại Úc, Liên Đảng Tự Do – Quốc Gia (thế lực chính trị bảo thủ) được coi là có thế mạnh trong lĩnh vực an ninh quốc phòng so với đảng Lao Động (thế lực chính trị trung tả). Bởi vậy, sự kiện một quốc đảo như Solomon ký kết Hiệp định An ninh với Trung Quốc là một diễn tiến rất tiêu cực và theo hướng bất lợi cho thủ tướng Morrison.
Sự thật, việc này càng khó bào chữa khi Solomon nhận được rất nhiều viện trợ từ Úc. Dưới thời chính phủ Morrison cũng đã có kế hoạch gọi là ‘Step Up’ để cải thiện bang giao với các nước trong Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (Pacific Islands Forum).
Trong khi đó, đảng Lao Động hiện đang dẫn đầu chính phủ Morrison với chỉ số 53% chống 47%. Lãnh tụ đối lập, ông Anthony Albanese liên tục chỉ trích thủ tướng Morrison về điều mà ông gọi là sự thất bại ngoại giao lớn nhất của nước Úc kể từ sau Thế chiến Thứ hai. Ông Albanese cam kết nếu thắng cử, chính phủ Lao động sẽ tăng thêm 500 triệu Úc kim trong vòng 4 năm vào ngân sách viện trợ phát triển Nam Thái Bình Dương và theo đuổi một nền ngoại giao năng động hơn.
Liệu Bắc Kinh đã có sự tính toán kỹ lưỡng, khi quyết định thời điểm công bố khung thỏa thuận đúng lúc Úc diễn ra các cuộc vận động tranh cử để thỏa thuận trở thành tâm điểm tranh luận để đào thêm hố sâu bất đồng trong nội bộ chính trường Úc Châu?
Luật sư – nhà báo Lưu Tường Quang: Như tôi đã nói ở trên, bành trướng ảnh hưởng tại Nam Thái Bình Dương, một vùng chiến lược quan trọng như đã thể hiện trong Thế chiến Thứ hai, là kế hoạch lâu dài của Bắc Kinh. Và, Hiệp ước An ninh với Solomon có thể mở ra những cơ hội cho Trung Quốc trong tương lai.
Tại Úc, có nguồn dư luận cho rằng, thời điểm ký kết không phải ngẫu nhiên mà xảy ra ngay vào tuần lễ thứ nhì của cuộc vận động bầu cử Quốc hội Liên bang. Bộ trưởng Nội vụ, bà Karen Andrews đã nêu lên nghi vấn phải chăng thời điểm ký kết được chọn để có thể có ảnh hưởng đến cuộc vận động tranh cử tại Úc. Đảng Lao Động đã chụp ngay lời phát biểu này để yêu cầu chính phủ Morrison chia sẻ nguồn tin tình báo, một yêu cầu mà thủ tướng Morrison đã không đáp ứng.
Chính Bắc Kinh cũng đã phủ nhận cáo buộc can thiệp chính trị vào sinh hoạt bầu cử tại Úc. Tuy vậy, nếu không có chủ đích, ngày ký kết 19/04 mà Bắc Kinh lựa chọn, trong thực tế, đã gây ra một tranh luận kéo dài suốt hai tuần lễ, và đem lại hậu quả tiêu cực cho thủ tướng Morrison.
Trung Quốc chắc chắn đã phải biết rằng trong hàng ngũ Đảng Lao Động Úc, một vài nhân vật từng tỏ ra « thân thiện » với Bắc Kinh, chẳng hạn như phó lãnh đạo Richard Marles. Thủ tướng Morrison đã cáo buộc ông Richard Marles đã từng phát biểu rằng sự hiện diện quân sự của Trung Quốc tại Nam Thái Bình Dương không có gì đáng quan ngại.
Nhìn lại chính sách Nam Thái Bình Dương trong những năm qua và thông qua các cuộc tranh luận, theo ông, thực tế Hiệp ước Solomon – Trung Quốc có thật sự là vấn đề quan trọng tác động lên lá phiếu tín nhiệm của cử tri dành cho Liên Đảng Tự do – Quốc gia và Đảng Lao động?
Luật sư – nhà báo Lưu Tường Quang: Nhìn vào các trận hải chiến giữa hải quân Mỹ – Úc và Nhật Bản trong Thế chiến Thứ hai, không ai có thể lập luận, các đảo quốc Nam Thái Bình Dương và Quần đảo Solomon nói riêng là không quan trọng về mặt chiến lược. Nhiều chuyên gia, như nhà phân tích Mỹ, James Carouso, coi việc Mỹ đóng cửa đại sứ quán tại Solomon 30 năm về trước là một sai lầm. Bởi vậy, trong thời gian gần đây, khi thăm viếng Nam Thái Bình Dương và Solomon, ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và điều phối viên Ấn Độ – Thái Bình Dương, tiến sĩ Kurt Campbell đều loan báo Mỹ sẽ mở cửa lại đại sứ quán tại Honiara.
Trong cuộc vận động bầu cử Quốc hội hiện nay tại Úc, việc Trung Quốc và Solomon ký kết Hiệp định an ninh là một diễn tiến nổi bật. Theo tôi, nó có thể có ảnh hưởng đến kết quả cuộc bầu cử theo hướng bất lợi cho thủ tướng Morrison như tôi đã nói ở trên.
RFI Tiếng Việt cảm ơn Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang. (RFI)
